Dünya ve Ülkemizdeki Deprem Oluşumu

Konveksiyonel Akımlar : yer altından yani dünyanın iç çekirdeğinde erimiş demir ve kayaçlardan oluşan yaklaşık olarak 5000*C sıkcaklığında sıvı halde bulunan magmanın , ısınarak yükselip yaklaşık 600*C ye kadar düşüp tekrar dibe doğru inmesi olayına konveksiyonel akımlar adı verilir . Bu akımlar sıcaktan soğuğa ve soğuktan ise sıcağa doğru bir yol kat ederek yukarı aşağı yönlü bir hareket oluşturur. Aşağıdan yukarıya doğru hareket eden sıvı yaklaşık olarak 5000*C olup yükselirken yavaş yavaş ısı kaybederek en üst kısıma ulaşınca 600*C ye kadar düşmektedir . 

Oluşan bu akımlar sonucunda dünya üzerinde bulunan : 

1) Antarktika Levhası

2) Pasifik Levhası

3) Kokos Levhası

4) Nazka Levhası

5) Kuzey Amerika Levhası

6) Güney Amerika Levhası

7) Afrika Levhası

8) Arabistan Levhası

9) Avrasya Levhası

10) Hindistan Levhası

11) Avustralya Levhası

12) Filipinler Levhası

13) Anadolu Levhası

14) İran Levhası

Adlı 14 adet levha sürekli hareket kabiliyeti sağlar . Bu hareket ortalama olarak 100 yılda 2 cm kadardır . Bu hareketler sonucunda levhaların bir birilerini itme sıkıştırma veya üstüne çıkıp altına inme gibi olaylar meydana gelir . Meydana gelen bu olaylarda levhalar aşırı ağırlığa dayanamayarak kırılır . Bu kırılma sonucunda ortaya çıkan enerji dalgalar halinde yer yüzüne iletirlir . İletilen bu dalgalara DEPREM DALGALARI , bu dalgalar sonucunda meydana gelen yer yüzündeki harekete ise DEPREM adı verilir .

                

yukarıda verilen şekildede görüldüğü gibi deprem dalgaları pek çok farklı şekillerde yayılabiliyor. İsterseniz hep birlikte bu dalgaların anlamlarına bakalım:

P (Boyuna ) Dalgalar : yer içerisinde yayılan en hızlı dalga türüdür . Ayrıca sismograflar tarafından hissedilen ilk dalgalardır . Genellikle Birincil Dalgalar olarak bilinirler . Ayrıca katı sıvı ve gaz ortamlarda kolayca yayılabilirler . Oluştuğu bölgenin yer yapısına bağlı olarak yayılım hızları 1,5 km\sn ile 8 km\sn arasında değişmektedir . P dalgaları oluştukları yüzeyi itme çekme germe gibi çeşitli kuvvetler uygulayabilirler . Yıkım etkileri oldukça yüksektir. 

S (Enine ) Dalgalar : yer içerisinde kayıtlara ulaşabilen ikincil dalgalardır . Yıkım etkisi oldukça yüksek olup artçı olarak bilinen sasıntı çeşitleridir. Sadece katılarda hareket kabiliyetine sahip olan bu dalga çeşidi sıvı ve gazlarda hareket edemezler . P dalgalarına göre % 60 ila % 80 daha yavaş yayılan dalgalardır . hızları 3 km\sn ile 4 km\sn arasında yer yapısına göre fark edebilir . 

                             

   yukarıdaki resimde S dalgalarının yer yüzünde nasıl yayıldığını görmektesiniz .

Rayleigh Dalgaları : Yer yüzünde yayılabilen en hızlı dalgalardır . 

                               

   Rayleigh dalgalarının yer yüzündeki yayılımı.

Love Dalgaları : yeryüzü boyunca dünyanın her tarafına yayılabilen dalga çeşitleridir . 

                               

      Love dalgalarının yeryüzündeki yayılımı.

yüzey dalgaları genellikle oluştuğu ortamlarda yıkıcı etkilere neden olabiliyorlar . Sismograflara ulaşan en son dalgalardır . Ayrıca dünya yüzeyi boyunca devam edebilme özelliklerine sahiplerdir.

Özellikle okyanus kenarlarındaki ülkeler için ayrı bir sorun olan depremler oluştukları yerlere bağlı olarak sel, taşkın , yangın, tsunami gibi pek çok afet i beraberinde getirebiliyorlar .

örneğin : 

28 Mart 2004 te Endonezyanın sumatra adasında meydana gelen deprem tam tamına 10 dakika sürerek dünya tarihin en uzun depremi olarak kayıtlara geçen bu deprem 14 ten fazla ülkeyi etkisine almıştır . Ayrıca beraberinde gelen tsunamiyle beraber pek çok ülkede zarar görmüştür . Bu deprem ardından dünyanın ekseninin 1 cm kadar sallanmasına ve alaskaya kadar büyün fay hatlarının enerjiyle dolmasına neden olmuştur . bu oluşan depremin büyüklüğü ise 9,1 olarak nitelendirilebilinir. Deprem yaklaşık olarak yer kabuğunun 30 kilometre altında meydana gelerek yaklaşık 1400 kişinin ölmesine ardından yaşanan tsunami de 400 kişinin olmesine ve kaybolmasına neden olmuştur . Toplam olarak 230.000 kişinin hayatına mal olan deprem singapura kadar tsunami ulaşmıştır . 

22 Mayıs 1960 tarihinde şilide meydana gelen deprem ve ardından yaşanan tsunami 10000 km mesafe uzaklıktaki hawaii ve afrika kıyılarına kadar ulaşmıştır . Bu depremin büyüklüğü ise 9,5 olarak tarihe geçen en büyük ve en şiddetli depremlerden biri olmuştur . 

                               

Ülkemizdeki fay hatlarının ne zaman oluştuğuna dair kesin bir tarih yoktur . Güneyimizde levhalar  ( Afrika ve Arabistan levhası )  Türkiyeyi kuzeye ve batıya doğru hareket ettirir. Bu ittirme sonucunda anadolu yüksek gerilime dayanamayarak kırıldı . Bu kırık sonucu anadolu 2 parçaya ayrıldı . Bu ayrılma sonucunda anadolunun kuzeyinde yer altında kilometrelerce uzunluğunda yüzeyler ( Kuzey Anadolu Fayı ) oluştu . Doğu Anadolu fayı hattının ise çok uzun bir zaman dilimi önce yani Miyosende oluşmaya başladığı ve Pliyosende oluşumunu tamamladığını anlaşılmaktadır . Bu anlaşılma DOĞU ANADOLU FAYI havzası boyunca linyit yataklarının varlığına dayandırılmaktadır .